PLEZIER IN POËZIE

Aan het begin van de vorige eeuw schreef de Hongaarse dichter en schrijver Deszö Kosztolányi: ‘Poëzie is een spel, maar het is een spel van de rede. Haar emotionele lading bereikt ons niet anders dan via het filter van het verstand.’

In het bouwsel van de dichter moeten we onze eigen weg gaan. Maar waar begint die weg? Soms kan ik blijven staren naar gedichten, zonder de sleutel naar de betekenis te vinden. Gelukkig zijn er mensen die er meer verstand van hebben en dit op een toegankelijke manier delen, zoals Judit Gera en Jos Kleemans. Ze schreven het boek Plezier in Poëzie. Een handleiding poëzieanalyse voor de internationale neerlandistiek.

SCHIL VOOR SCHIL

Volgens de auteurs zijn gedichten raadsels die om puzzelen vragen. ‘Plezier werkt stimulerend en nodigt uit tot verdieping. Maar plezier verlangt ook inspanning en nodigt uit tot verdieping. Maar plezier verlangt ook inspanning (…).’ Schil voor schil afpellen, dat is waarom gedichten vragen. De auteurs hebben zich laten inspireren door het werk van Rita Felski, die stelt dat lezen van literatuur als een persoonlijke ontmoeting tussen lezer en tekst kan worden beschouwd. Verschillende aspecten zijn daarin van belang, die met elkaar samenhangen. Ten eerste herkenning: het lezen van literatuur helpt tot verdere bewustwording. Het tweede aspect is de betovering die van een tekst uitgaat. ‘Gegrepen worden door een tekst heeft alles te maken met stijl en vorm.’ Zo las ik onlangs voor het eerst een boek van Amos Oz, dat me diep raakte. Degene die het boek aanraadde, beschreef het als een ‘trage schrijfstijl’. Dat trage en gedetailleerde maakte dat het verhaal voor mij dichtbij kwam, het niet losliet nadat het boek dichtgeklapt was. Het derde aspect dat Felski beschrijft, is nieuwe kennis. ‘Literatuur leert ons verder kijken dan waar we zijn, het verbreedt onze visie op de wereld en laat ons de dingen in een nieuw licht zien.’ Het vierde aspect is zoiets als een schok, verwarring.

VERDIEPING

Een gedicht staat meestal niet op zichzelf, maar heeft een plaats in de culturele context en staat in een historische traditie. Volgens de auteurs is het dan ook goed om je te verdiepen in de context, de auteur en literaire stromingen. Wanneer ik de gedichten lees van Ida Gerhardt in Zeven maal om de aarde te gaan, verdiep ik me eerst in wie Ida was. Zo betekent haar naam ‘Zus’, wat een hartelijke indruk maakt. Het gezin waar Ida opgroeide, was geen fijne plek. Haar ouders verloren een zoon voordat ze ter wereld kwam. Ze heeft zich eenzaam gevoeld in haar jeugdjaren. Tijdens haar studentenhuis had haar moeder psychisch te lijden, ook werd Ida verbannen uit het ouderlijk huis. In de gedichten laat de dichter uiting van emoties zien, in talige vorm uitgedrukt. Zo ook bij Gerhardt.

Volgens Gerrit Komrij, samensteller van de gedichten uit Zeven maal om de aarde te gaan, verleidt Gerhardt tot verdieping. ‘Haar poëzie is een poëzie van levenslange obsessies. Het kind blijft haar achtervolgen tot de rand van het graf.’ In Plezier in Poëzie. Een handleiding poëzieanalyse voor de internationale neerlandistiek is ook één van de gedichten van Ida opgenomen. In het boek zijn vragen voor de lezer toegevoegd. Daarnaast wordt het gedicht geanalyseerd en voorzien van achtergrondinformatie. Hoe verder je oefent, hoe verder je vordert in plezier in poëzie.

Christus als Hovenier

Zij dacht dat het een hovenier was. Joh. 20:15

Eén Rembrandt kende als kind ik goed:
de Christus met de grote hoed 
wandelend in de ochtendstond. 
En, naar erbij geschreven stond: 
Hij was een hovenier. 

En nòg laat ik mijn tranen gaan 
als in de gaarde ik Hem zie staan,
en - wat terzijde - in stille schrik
die éne, zij die dacht als ik:
Het was de hovenier. 

O kinderdroom van groen en goud -
géén die ontnam wat ik behoud. 
De laatste hoven naderen schier
en ijler wordt de ochtend hier. 

Hij is de hovenier.

Uit: De Hovenier, 1961

Zou je ook wat meer willen puzzelen met poëzie? Dit boek helpt je daarbij. Voor de gedichten van Ida Gerhardt kan je een kijkje nemen op deze site.