VERBROKEN VERBINDINGEN

Vrijheid blijheid? Dit blijkt niet in alle gevallen op te gaan. Vrijheid blijkt verscheurend te kunnen zijn, juist als het om de liefde gaat. Eva Ilouz deed onderzoek naar relaties anno nu. In het boek met de indringende titel Waarom liefde eindigt deelt ze haar bevindingen.

In het boek staat de vraag centraal of vrijheid de mogelijkheid tot romantische relaties in gevaar brengt. ,,Hoewel de vrijheid zelf een krachtige normatieve claim is geweest in het verzet tegen gedwongen of liefdeloze huwelijken (…), kunnen we ons afvragen of diezelfde vrijheid vandaag de dag de seksuele relaties niet heeft losgemaakt van de morele taal waarmee zij aanvankelijk waren doordrenkt (bijvoorbeeld door zich te ontdoen van de taal van de verplichting en wederkerigheid waarin alle of op z’n minst de meeste sociale interacties van oudsher waren georganiseerd).” Vrijheid lijkt een boemerang te zijn die terugkeert zoals hij niet bedoeld was.

HEIMWEE NAAR HOFMAKERIJ

Volgens Ilouz maakt de samenhang tussen seksuele vrijheid, consumptiecultuur, technologie en een nog steeds sterke mannelijke dominantie in de seksuele arena dat het huwelijkse verbond ondermijnd wordt. De autonomie viert hoogtij, waardoor relaties aan de lopende band verbroken, vermeden en verworpen worden. ,,’Het eind van de liefde’ is dan tegelijk een vorm van subjectiviteit – wie we zijn en hoe we ons gedragen – en een sociaal proces dat de diepe impact van het kapitalisme op sociale relaties weerspiegelt.”

Welke invloed heeft cultuur op de liefde? De hoogleraar sociologie neemt ons mee in de geschiedenis. Augustinus wordt genoemd, die stelde dat begeerte ‘een herinnering was aan onze eindigheid, een spoor van erfzonde die de mens met een blijvende schaamte heeft opgezadeld.’ Wanneer ik lees over hofmakerij, begin ik heimwee te krijgen. Hoewel ik het vast zal romantiseren, lijkt het me prachtig dat liefdesbrieven en serenades weer de orde van de dag worden. Ter illustratie deze brief die David Fain in 1892 richtte tot Jessie Bledsoe, wie hij kort daarvoor had ontmoet: ,, Lieve juffrouw, ik hoop dat u mij zult vergeven dat ik de vrijheid heb genomen om u deze korte brief te schrijven. Ik hoop dat ik de kans zal hebben u weer te ontmoeten voordat ik Shepherd verlaat en met u te praten. Het onderwerp waarover ik het met u wil hebben is zeer serieus van aard en al goed overwogen moeten worden, en dat onderwerp is het huwelijk(…). “ Een van de belangrijke normen in de traditionele hofmakerij was de puurheid van de vrouw. In de voorspelbaarheid van de hofmakerij was het verschil tussen man en vrouw cruciaal. Zoals Jane Austen het verwoord via Henry Tilney in Northanger Abbey (1818): ,,De man beschikt over het voordeel van de keuze, de vrouw alleen over de kracht van de weigering.”

ZELFZOEKENDE KICK

De seksuele vrijheid is de oorzaak van de teloorgang van de hofmakerij volgens de auteur. Dit alles heeft te maken met de veranderende cultuur. ,,(…) de seksualiteit was een consumptieproject, gericht op het verwezenlijken van iemands diepste zelf en de projecten van het leven via een verscheidenheid aan consumptiepraktijken. Ironisch genoeg is het dan ook niet de seksualiteit die het onderbewuste is van de consumptiecultuur, maar is de consumptiecultuur de onbewuste drijfveer geworden van de structurering van de seksualiteit.” De seksuele revolutie maakte seksualiteit los van het verwantschapssysteem; de wederkerigheid van het zijn. Oftewel: je bent van groot belang voor elkaar. Als de wederkerigheid wegvalt, verandert het lichaam in een materie. In een zelfzoekende kick. Of deze kick blijvend is? ,,Al deze kenmerken en veranderingen van seksualiteit hebben het rituele karakter van seksuele interacties weggewerkt en hebben seksuele relaties overladen met onzekerheid en negatieve socialiteit, dat wil zeggen: een socialiteit waarin mannen en vrouwen zich vaak en snel terugtrekken uit relaties.” Liefde zegt: ik zoek jou. Echte liefde wil vrijheid opofferen, om juist vrijheid te krijgen. Dan is vrijheid pas blijheid.

Het boek geeft een scherpe analyse van de gangbare visie op relaties. Dat is niet te ontkennen. Een van de redenen waarom ik benieuwd was naar dit boek, was omdat het schuurde met mijn eigen visie op de liefde. Liefde eindig? Daar werd ik wat kriebelig van. Nu is niet zozeer liefde eindig, maar trouw en relaties lijken eindig waar vrijheid ongeremd is. Dat is naar mijn mening een fundamenteel verschil. Karl Kraus schrijft: ,,Deugd en ondeugd zijn met elkaar verwant als steenkool en diamant.” Waar de steenkool hoogtij vierde in verdere hoofdstukken, blonk de diamant wanneer ik las over hofmakerij. Niet zozeer de schrijfstijl van de auteur, maar de voorbeelden waarmee ze haar onderzoek illustreerde, dwongen mij na pennengekras om het boek voor ik het uit had opzij te leggen. De steenkool bleek te overheersend; het schuren had voor mij persoonlijk plaatsgemaakt voor overschrijden.

Meer informatie over het boek vind je hier.