HIKIKOMORI

Een hoofd als een tomaat. Neergeslagen ogen. Voeten lijken door de grond te zakken. Schaamte belemmert, verlamt en isoleert. Wat als schaamte een chronische vorm aanneemt? ,,Volgens enquêtes zouden er in Japan 1,6 miljoen mensen zijn die zich al jarenlang in hun kamer hebben opgesloten en het contact met anderen compleet hebben verbroken. Dit fenomeen is al tot ziekte verklaard en heeft de naam hikikomori gekregen.” In het boek Schaamte schrijft Stephan Konrad Niederweiser over deze emotie waar taboe op rust.

Waar komt het begrip ‘schaamte’ eigenlijk vandaan? Het Oudhoogduitse woord scama stond voor ‘beschaming’ en ‘schande’. Volgens Allan N. Schore speelt schaamte een centrale rol in elke menselijke interactie. Het gevoel van schaamte begint al tijdens de zuigelingenperiode. Wanneer het contact met de moeder even onderbroken wordt, brengt dit een angstig gevoel teweeg bij de baby. Na verloop van tijd leert hij dat de afwezigheid van de moeder voorbijgaat en dat ‘ deze vreselijke (schaamte-)ervaringen worden opgelost door contact te maken met de ander. ,,In een gezonde moeder-kindrelatie luidt de boodschap van het kind in de schaamtetoestand: ‘Ik schaam mij omdat ik jouw liefde niet waard ben.’ De moeder antwoordt non-verbaal: ‘Jij bent voor mij belangrijk.’ Zo kun je het schaamte-effect ook als een non-verbale roep om verbondenheid zien.”

KIKKERPERSPECTIEF

Er zijn volgens de auteur twee soorten schaamte: acute en chronische schaamte. Waar er bij acute schaamte sprake is van een automatische reactie op ons lichaam, heeft chronische schaamte te maken met het beeld dat wij van onszelf hebben. Deze vorm van schaamte sluit niet aan bij de actuele situatie. ,,Wie de wereld door de bril van ‘Ik ben slecht’ bekijkt, ziet alleen maar mensen die beter zijn dan hijzelf. Wie zich klein voelt en alles vanuit een kikkerperspectief bekijkt, ziet alleen maar mensen die groter, sterker en machtiger zijn dan hijzelf.” Schaamte ontstaat wanneer je over- of onderschat wordt. ,,Wij verstoppen delen en bekwaamheden van ons waarvan wij geloven dat zij in onze omgeving niet welkom zijn. We verstoppen ze zo goed dat zelfs wij ze niet meer zien. Toch zijn ze er nog steeds; ze zijn weliswaar vergeten, maar ze bestaan wel. Bij een gezonde persoonlijkheid hoort dat je alle kanten van jezelf kent en waardeert.”

SCHAAMTE MAAKT DOM

Waarom wordt er gepest, geroddeld of geoordeeld? Een van de redenen hiervan is dat het afziet van onszelf. Om eigen schaamte niet te hoeven voelen, wordt deze afgewenteld op de ander. Een pijnlijke waarheid. Het liefst ontduiken we schaamte. Volgens de auteur heeft schaamte vaak te maken met een emotionele herinnering aan een vroegere gebeurtenis. ,,Een snelle manier om dit soort schaamte boven te komen, is jezelf te aarden en jezelf in het hier-en-nu te oriënteren om zo de druk van de situatie weg te nemen.” Daarnaast is schaamte ook geen emotie die op zichzelf staat, maar deze wordt vergezeld door zijn ‘broers en zussen’ schuld, angst, haat, afkeer, eenzaamheid, innerlijke kritiek en woede. Over woede gesproken; zoals je blind van woede kunt zijn, is dit met schaamte ook het geval. ,,Hersenscans laten zien dat bij mensen die aan een beschamende situatie terugdenken een deel van de grote hersenen minder functioneert of volledig is uitgeschakeld, namelijk het deel dat voor het denken en het formuleren van zinnen dient. Schaamte maakt dom.”

Ook in relaties ontkomen we niet aan het taboe dat schaamte heet.

,,Wie zich schaamt, trekt zich van anderen terug (en vaak ook van zichzelf).” Ook in relaties ontkomen we niet aan het taboe dat schaamte heet. Zo heb ik er nog weleens een handje van om voor meneer te denken, ofwel projecteren. Ik zet mijn hoop op het motto: ‘projecteren is af te leren’. ,,Iemand die projecteert, laadt de eigen gevoelens op de partner en ontlast enerzijds zichzelf daardoor en hoopt anderzijds dat de ander het weer rechtzet. Daartoe is hij met de beste wil niet in de gelegenheid. (…) Door projectie verhindert iemand met succes dat er iets verandert. Want hij zoekt de sleutel daar waar het licht is, niet waar hij hem heeft verloren.” Relaties kunnen ook geteisterd worden door jaloezie, wat volgens de auteur ‘een verhoogde vorm van verlatingsangst’ is. Hoe vaak verwachten we niet dat onze (toekomstige) partner aan onze verwachtingen voldoet? ,,Wie perfect is, is onkwetsbaar. Dat is althans de stille hoop van perfecte mensen.” Het probleem is echter dat ‘perfect’ voor iedereen weer iets anders is. Streven naar perfectie kan alleen wanneer je het onvolmaakte omarmt. Zonder schaamte of schroom.

Kortom: In het boek is een duidelijke lijn te vinden over het verloop en de aspecten van schaamte. Een minpuntje vind ik de oefeningen die breed aanwezig zijn. Dit wordt op de cover echter duidelijk vermeld en doet de inhoud wat mij betreft niet ten onder. Benieuwd naar het boek? Neem dan hier een kijkje.