DE WEG NAAR HET GELUK?

‘Niet bespotten, niet betreuren, niet veroordelen, maar begrijpen.’ Volgens Baruch Spinoza is elk gedrag te verklaren met de rede. Wanneer dat niet het geval is, betekent dat werk aan de winkel. De filosoof pleit ervoor om niet zozeer met onze emoties op bepaald gedrag te reageren, maar inzet te tonen in een poging om gedrag te begrijpen. Vandaag deel ik wat lessen die ik opdeed toen ik het boek Spinoza en de weg naar het geluk las.

Wie was Baruch Spinoza eigenlijk? Zoals je uit zijn voornaam al op kan maken, groeide deze denker op in een Joodse gemeenschap. Deze plek moest hij verlaten omdat hij zich bezighield met ‘verschrikkelijke ketterijen’. Alhoewel de denker geen voorkeur had voor een godsdienst, spreekt hij vol bewondering over Christus. Bij zijn denken over religie kunnen veel kanttekeningen gezet worden. Zo vatte hij de opstanding geestelijk op, niet als een heilsfeit dat letterlijk gebeurd is. Juist in een boek als deze, waar het geloof zo nu en dan op de korrel wordt genomen, schitteren de gedachten die de filosoof over Jezus heeft nog feller.

Alles wat is, is in God.

God is niet alleen te vinden in de Bijbel, maar openbaart Zich in alles om ons heen. Over Spinoza wordt geschreven dat hij God denkt. ‘Dit denken vervult hem met blijdschap en bepaalt zijn hele leven.’ Hoewel het geloof van de Bijbel vreemd is voor de denker, is God dat juist niet. Fascinerend blijft voor mij dat Spinoza niet in een hokje te plaatsen is; zijn geloof is ongrijpbaar. Hij is geen atheïst, geen Jood en geen christen. Toch is God niet afwezig in zijn leven, eerder alomtegenwoordig. ‘Ons hoogste goed en onze gelukzaligheid vinden wij in ware kennis en de liefde Gods. Daaruit volgt de goddelijke wet, die in onze geest en ons hart geschreven staat, eruit bestaat God te kennen en lief te hebben, niet uit vrees voor straf, maar omdat die kennis en die liefde Gods ‘het uiteindelijke doel is waarop alle menselijke handelingen gericht moeten zijn.’ Als christenen kunnen we soms zo druk zijn met wie we zijn als gelovig, we willen zo graag voldoen aan de verwachtingen die we in ons hoofd invullen. God is het fundament, de liefde die Hij in onze harten geeft. Wanneer we omhoog kijken, vergeten we even wie we zelf zijn. Tegelijkertijd zien we hoe klein en onbetekenend we zijn met alles wat we proberen en ondernemen. Ben ik zwak, dan ben ik immers sterk. In de kracht die Hij geeft.

Wat is goed of fout? Hierover schrijft Spinoza: ‘Jezus zegt nergens  ‘Dat is goed’ , of: ‘Dat is slecht’, maar louter: ‘Dat is waar’ ,of ‘Dat is onwaar’, en dat doet je groeien of dat maakt je kleiner. In plaats van zijn toehoorders te kleineren door ze moreel te veroordelen, geeft hij ze met een liefdevol gebaar of liefdevolle blik weer nieuwe kracht.’ Denk maar eens aan Zacheüs, de man die bekend stond als een corrupte tollenaar. Jezus riep hem om uit de boom te komen, hij wilde in het huis van Zacheüs verblijven. Jezus komt vol liefde naar hem toe. ‘De stomverbaasde Zacheüs tuimelt zowat uit de boom, werpt zich aan de voeten van Jezus en zegt: ‘De helft van mijn bezittingen geef ik aan de armen, en als ik iemand iets heb afgeperst, vergoed ik het viervoudig. Zacheüs besluit dus niet zijn gedrag te veranderen omdat Jezus hem de les leest of hem het hellevuur in het vooruitzicht stelt, maar omdat hij hem liefdevol tegemoet treedt.’

Een nieuw perspectief

Volgens de filosoof kan een gevoel alleen geremd of vernietigd worden door een krachtiger, tegengesteld gevoel. ‘Dat betekent dat je een gevoel van haat, van verdriet of van vrees niet kunt onderdrukken door het eenvoudig weg te redeneren, maar wel door een gevoel van liefde, blijdschap of hoop te laten opkomen.’ Auteur Frédéric Lenoir onderschrijft dit met een voorbeeld: ‘Zo kende ik een depressieve adolescent die niet bij machte was zijn kamer te verlaten en zijn leven in eigen hand te nemen. Een vriendin kreeg toen het uitstekende idee om hem een kat te geven. Binnen een paar dagen was hij begaan met het beestje en begon hij zich eraan te hechten. Dit wakkerde in hem het verlangen aan voor de kat te zorgen en mobiliseerde zijn krachten om ’s ochtends uit bed te komen om he eten te geven, naar buiten te gaan om te kopen wat de kat nodig had en ermee naar de dierenarts te gaan enzovoort.’ Op deze manier schudde de jonge man de depressie van zich af en ging hij weer dingen ondernemen. Zijn liefde voor de kat was sterker dan de moedeloosheid en verschafte hem een nieuw perspectief.

Door het hele boek is enthousiasme en passie van de auteur te bespeuren, wat maakt dat de inhoud leeft voor de lezer. Persoonlijk gaf dit boek mij nieuwe inzichten en werd mijn horizon weer een stukje breder. Ben je nieuwsgierig geworden? Hier kan je meer informatie vinden over het boek.

TEKST HANNA KATER // BEELD QUIRINE BAAN