HET GIF DAT WROK HEET

Tijdens het schrijven van zijn roman Pastorale werd Stephan Enter boos. Volgens de auteur is religie bedacht om mannen, vrouwen en kinderen te onderdrukken. Nadat ik een interview gelezen had met Enter, wilde ik meer weten. Waarom werd hij boos tijdens het schrijven? Wat is de boodschap die in het boek Pastorale centraal staat?

‘Kwam er bijvoorbeeld een tijd waarin ze niet meer, nooit meer, bij de maaltijd de vluchtige aandrang in haar handen voelde om ze te vouwen? Want dat gebeurde nog steeds, dagelijks. En de eerste regels van het Onzevader stonden dan ook meteen trappelend achter je tanden klaar. Krankzinnig, zo diep als het in je zat en zo moeilijk als het bleek om het niet alleen te laten afsterven maar daarna ook nog met wortel en al uit te trekken.’ Franca Treur, Maarten ’t Hart, Jan Siebelink; volgens Het Parool zou je ‘de gereformeerden’ bijna bedanken voor het genre geloofsafval dat menig Hollandse roman vult. Het verhaal dat Pastorale vertelt, speelt zich af in het fictieve Brevendal. De naam verwijst naar Barneveld, waar de auteur opgroeide. Door de ogen van Louise en haar broertje Oscar wordt de lezer meegenomen naar het dorp dat gekenmerkt wordt door twee gesloten gemeenschappen: de gereformeerden en Molukkers. Zelf groeien de gezinsleden op in een prachtig huis met heel verschillende ouders. Vader is in zichzelf gekeerd en moeder is streng gelovig. Regelmatig is er bezoek van een ouderling, dat grote irritatie teweeg brengt bij Louise en Oscar.  Louise komt na een tijd in de stad weer terug naar haar ouderlijk huis, waar ze zich herhaaldelijk verzet tegen alles wat met religie te maken heeft. Dat ze terug komt omdat ze gestopt is met haar studie, vindt ze maar lastig om te vertellen. Oscar gaat naar zijn examenjaar en komt in aanraking met een Molukse familie. Dit brengt hem een nieuwe vriendschap en een hevige verliefdheid.

GANGEN VOL GEDACHTEN

Hoewel de auteur zijn jeugd niet als ongelukkig bestempeld, zegt de auteur tegen NRC dat twijfelen aan het geloof eenzaamheid met zich mee bracht. ‘Al die kinderen om je heen geloven, je kunt er niet mee terecht bij familie. Terwijl het sociale , het zingen en zo, heel fijn is. Je werd gewoon gekoesterd. Maar kenmerkend voor de gereformeerden is dat alle mystiek ontbreekt. Ze zijn onvoorstelbaar rationeel. Ze leven naar de letter. Het is zo ongezellig.’ Het verhaal waarin Enter je meeneemt, is er niet één uit de losse pols. Meerdere fragmenten uit zijn eigen jeugd laat de auteur terugkomen in dit boek. Zo wordt er op school tegen hem gezegd dat hij het denken maar aan een paard over moest laten, omdat die een groter hoofd had dan hij. Wanneer hij deze herinneringen terug laat komen bij de personage Louise, voelt hij zich boos worden. De intense betrokkenheid die de auteur heeft op zijn verhaal, vind ik bewonderenswaardig. Daarnaast schildert hij krachtig de geuren, kleuren en waarnemingen rondom de personages. Hierdoor lijkt het even alsof je als lezer zelf in het onstuimige Brevendal vertoeft. Daarnaast kruip je in de binnenwereld van de personages en krioel je mee in de gangen van hun gedachten.

VAN PSALMBORD TOT PREEK

Wanneer de personage Louise terugkijkt op religie in haar leven, voelt ze schaamte. Schaamte over het feit dat ze ooit geloofd heeft dat het waar was wat haar verteld werd. Wanneer iemand haar wijst op het feit dat boos blijven je een gevangene maakt tegenover degene waarvoor je wrok koestert, blijft deze zin dagelijks in haar hoofd ronddansen. ‘Wrok was niets anders dan keer op keer jezelf een beetje gif toedienen en hopen dat een ander ziek wordt. De wrok nam ruimte in die voor andere dingen bestemd zou moeten zijn.’  Is dat niet wat de befaamde ‘’geloofsafvalromans’’ met elkaar gemeen hebben? Enter vertelde tegen het NRC dat hij ‘ het leuk vindt als de gereformeerden op een of andere manier boos worden’.  Van ouderlingen, psalmbordjes, preken en kerkdiensten worden karikaturen gemaakt waar de spot vanaf druipt. Wat zou de voedingsbodem zijn van deze karikaturen? Mij hoor je het geen melancholie of soft cynisme noemen. Afkeer en woede komen dichterbij. Woede die gekenmerkt wordt door eindeloze boemerangs waaraan geen einde komt.

Toen ik uitgelaten aan het vertellen was over het verhaal dat ik las, waaide de wind van een oplaaiende discussie mijn kant op. Vraagtekens en kanttekeningen werden gezet; signalen die vertellen dat dit boek prikkelt en daardoor de moeite waard is. Wat maakt dat mensen zich zo kunnen ergeren aan de refocultuur? Welke rituelen en kenmerken worden op de schop genomen en wat doet dat met mij, als kritisch refomeisje? Juist wanneer je bepaalde inhoud niet kunt onderschrijven, kan het de moeite waard zijn om er eens voor te gaan zitten. Een groot nadeel aan dit boek vond ik de pennenkrassen die ik erin moest zetten vanwege de vloeken die erin voorkomen. Wil je het dus lezen zonder vloeken; stuur me dan even een mailtje. Ik leen Pastorale graag aan je uit, inclusief pennenkrassen.

Hier vind je meer informatie over het boek.

TEKST EN BEELD HANNA KATER