DE GENIALE EENVOUD VAN TAAL

Wat als een recensie nog beroemder wordt dan het boek zelf? Dan doe je iets baanbrekends als recensent. Het overkwam de schrijver van het boek Verbal Behaviour, psycholoog B.F. Skinner. In zijn boek beweert dat veel gedrag aangeleerd wordt door belonen en straffen, ook wat betreft het leren van een taal. Na het publiceren van zijn taaltheorie beweerde taalwetenschapper Noam Chomsky dat dit onjuist was. Volgens hem is het onmogelijk dat een kind alleen maar door een systeem van beloning en straffen zoiets complex als een taal zou kunnen leren.

Deze en meer anekdotes vind je in het boek De geniale eenvoud van taal, geschreven door neerlandicus Hedde Zeijlstra. Nu zou je denken, waarom een boek over taal? Waar moet je überhaupt beginnen wanneer je het over taal gaat hebben? De auteur begint het boek met de woorden: ‘Taal is heel dichtbij. We hebben er allemaal dagelijks mee te maken. We horen geregeld andere talen om ons heen en we zien onze taal veranderen. (…) Maar misschien wel omdat we zo vaak in aanraking komen met allerlei vormen van taal, valt het nauwelijks op hoe bijzonder taal zelf is.’

GENIAAL EENVOUDIG

Taal kent schoonheid en ingewikkeldheid naar mijn mening. Zo kan ik me verdrinken in een goed gedicht en de draad soms kwijtraken als ik een universitair onderzoek doorspit. Wat maakt dat de auteur kiest voor de titel De geniale eenvoud van taal? Hierover schrijft hij: ‘Taal is simpel, alleen zijn wij niet slim genoeg om dat meteen te zien. (…) Dat talen er zo ingewikkeld uitzien, komt omdat die principes zich niet aan de oppervlakte vertonen. Wat onder de oppervlakte ligt, is veel eenvoudiger.’ Het kost onze hersenen slechts 400 milliseconden om te reageren op een kromme zin als ‘Geertjan drinkt een kopje auto’ of ‘Sofie loopte over straat’. Taal staat niet stil, biedt creativiteit en onderscheidt zich. In het boek benoemt de auteur naast de vrolijke anekdotes geregeld constructies die voor de lezer naar het technische toe kunnen neigen. Recursie, parameter, hypothese: na het lezen van dit boek zijn je weinig grammaticale definities je vreemd.

EEN BEETJE MET JE ARMEN ZWAAIEN?

Ben ik de enige die kan staren naar mensen die gebarentaal met elkaar uitwisselen? De snelheid en expressie zorgt ervoor dat ik blijf kijken. Een gebarentaal is niet slechts ‘een beetje met je armen zwaaien’, maar gebarentalen zijn volwaardige talen die ontstaan wanneer mensen die doof geboren zijn of dat voor hun eerste verjaardag worden, met elkaar communiceren. Nu denk je: gebarentalen? Gebarentaal is toch slechts één taal? Niets is minder waar. ‘Beroemd is het verhaal van de dovenschool in Managua in Nicaragua. Op deze dovenschool werden zo’n honderd dove kinderen bij elkaar gebracht zonder dat die thuis al een gebarentaal hadden geleerd en binnen een paar jaar ontwikkelden ze onder elkaar een volwaardige gebarentaal.’ Een gebarentaal staat niet op zichzelf, maar verschilt onderling. Zo is de Nicaraguaanse gebarentaal voor een gebaarder in de Verenigde Staten net zo ‘onverstaanbaar’ als het Japans voor een moedertaalspreker van het Nederlands.

HUILEN OP ZIJN DUITS

Vier Duits-Amerikaanse onderzoekers vergeleken het gehuil van dertig net geboren Franse en Duitse kinderen en vonden een opmerkelijk verschil. Zo beginnen de Duitse baby’s met een harde WEHH, gevolgd door een zachte wehh. Franse kinderen doen dit precies andersom, zij beginnen eerst zacht te huilen waarna het volume toeneemt. Dit heeft te maken met de structuur van de taal. In de Duitse taal ligt de klemtoon op de eerste lettergreep; denk maar eens aan het woord essen of Küche. In het Frans is dit precies andersom, denk maar eens aan de woorden cuisine en Hollande. Uit het onderzoek blijkt dus dat kinderen bepaalde elementen uit de moedertaal al voor de geboorte meekrijgen. Hoe kan dat nu? Een embryo kan in de baarmoeder al bepaalde klanken meekrijgen. Je moedertaal leer je dus niet van jongs af aan, maar al voor je geboorte. Een geniale eenvoud waarvoor je niet geleerd hoeft te zijn om er iets van op te vangen. Taal begint al voor de tijd dat je je buigt over spellingschriften en grammaticale regels. Zonder dat je het door hebt.

Benieuwd naar meer anekdotes over taal? Neem dan hier een kijkje.

TEKST HANNA KATER // BEELD HUISJE DE WIT