HELDIN HENRIËTTE

Volgens Henriëtte Pimentel was onderwijs zoveel meer dan lesjes maken of naar de juf luisteren. Ze schreef hierover: ‘Het vroolijk houden van kinderen wordt dikwijls beschouwd als een aardigheidje, zelfden als een noodzakelijk bestanddeel van toegepaste hygiëne. (…) dat jonge dartelheid door verstandige liefde beschermd, en door de opvoeding veredeld, kan worden in ieder menschenkind; vroolijkheid, de onuitputtelijke bron van geestelijke en lichamelijke kracht, die ontsmettend werkt en genezen, als de meeste beroemde en duurste badplaatsen van het buitenland.’ Vrolijkheid en dartelen, daar ontging je niet aan op de fröbelschool van Henriëtte. Op de plek waar elk tafeltje versierd werd met bloemen, werd ook verzet gevoerd tegen het regime van de Nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog.

KABOUTERLAND

Voor de oorlog uitbrak, kwam er eens bezoek van een journaliste op de fröbelschool. Ze had het gevoel dat ze terechtkwam in een kabouterland waarin de jonge directrice zich als een vriendelijke reus voortbewoog. Er was een lange tafel gedekt met voor elk kind een roze eierdop naast het bord en een gepersonaliseerd servetje. Ook viel het haar op dat er veel bloemen aanwezig waren in de fröbelschool. Wat ik sterk vind aan het boek dat geschreven is over Henriëtte, is dat de rijkdom van pedagogiek en creativiteit in onderwijsland nadrukkelijk naar voren komt. Henriëtte wordt niet alleen geprezen om haar heldendaden voor de Joodse kinderen, maar ook haar manier van juf-zijn is bewonderenswaardig.

HANDELINGSONBEKWAAM

Een ander opvallend aspect in het boek, is de handelingsonbekwaamheid van vrouwen destijds. Het boek illustreert de rechten van getrouwde vrouwen: die stonden gelijk aan de rechten die ‘onmondigen en geesteszieken’ hadden volgens de wet. Ruim honderd jaar geleden kon de gehuwde vrouw niet op reis, geen lening aanvragen of paspoort aanvragen zonder toestemming van haar man. Veel mannen stonden het niet toe dat hun vrouw werkte naast het huwelijk, daarnaast werden vrouwelijke ambtenaren tot 1955 ontslagen wanneer ze trouwden. Dat Henriëtte een eigen school bestierde, laat zien dat ze een uitzonderlijk zelfstandige vrouw is geweest. Het satirische gedicht van Koos Speenhoff hieronder laat iets zien van het tijdsbeeld:

De eerste plicht van elke vrouw

is nooit geleerd te doen,

Dat komt bij liefde niet te pas

Een zoen is maar een zoen.

Wat geeft ’t of ze met een boek

haar lieve hersens krenkt.

Een vrouw die denkt bij wat ze zegt,

Zegt nimmer wat ze denkt…

KINDERKOERIERSTER

Waar Henriëtte en haar medewerkers in mei 1940 nog hoopten dat Nederland neutraal zou blijven in de oorlog, capituleerde ons land halverwege deze maand. De eerste anti-Joodse maatregelen werden ingevoerd en de Februaristaking volgde in 1941. Directrice Pimentel maakte steeds weer mee dat medewerkers wegvielen omdat ze opgepakt werden of onderdoken. Ook bleven sommige wiegjes leeg. ‘Op de crèche begon iedere dag met de vraag: wie is er wel, wie niet’. Toen de crèche als dagopvang moest fungeren, had Henriëtte regelmatig contact met Walter Süskind over het smokkelen van kinderen zodat ze onder konden duiken. Dat was geen makkelijke opgave met bewakers aan de overkant van de weg. Eén van de hoofdzusters ging voor de deur staan als de tram eraan kwam. Vervolgens liepen de ‘kinderkoeriersters’ de deur uit, met de baby’s onder de arm. Ze renden met de tram mee, om bij de eerstvolgende halte in te stappen.

Op 23 juli staan de overvalwagens voor de fröbelschool. Henriëtte werd met haar medewerkers en zeventig kinderen naar Westerbork vervoerd. Zelfs in het kamp stuurde ze nog schema’s met aanwijzingen voor het opzetten van een crèche naar de bestuursleden. Het leven in het kamp werd beheerst door angst om mee te moeten met de trein naar Auschwitz-Birkenau. Van de transportgroep naar Auschwitz hebben 21 mannen en 51 vrouwen van de 1005 mensen de oorlog overleefd; geen van de 119 kinderen kwamen terug. Met 577 lotgenoten werd Henriëtte Pimentel in Birkenau vermoord.

In het boek Wacht maar, het veelbewogen leven van Henriëtte Pimentel lees je een uitgebreide uiteenzetting over het leven van de heldhaftige schooldirectrice. Hier vind je meer informatie over het boek.

TEKST HANNA KATER // BEELD DANKZIJ ESTHER SHAYA