WIJ HEBBEN HET GEWETEN

Wanneer Greta Hahn haar nieuwe huis betrekt, begint ze het eerst grondig schoon te maken. Ze hoeft het niet te doen, want de kampgevangene Josef pakt de huishoudelijke taken op zich in huis. De man van Greta werkt een paar honderd meter verder, in kamp Buchenwald. Op een glanzend dienblad worden pralines geserveerd. De honger achter het prikkeldraad lijkt in huize Hahn ver weg te zijn.

Het verhaal dat opgetekend is in ‘Wij hebben het geweten’, speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog. Het echtpaar Hahn betrekt met hun zoon Karl-Heinz een villa nabij het kamp Buchenwald, waar Dietrich Hahn werkt als kampcommadant. Een functie die hij met trots bekleedt, in de veronderstelling dat de gevangenen geluk hebben met de voorzieningen die ze hebben. Greta houdt zich met name bezig met het uitzoeken van mooie spullen, zoals nieuwe gordijnen en een exclusief cadeau voor haar man. De rijke weelde waarin ze leeft, staat in groot contrast met de realiteit in het kamp, waar honger de orde van de dag is en dodelijke injecties worden gegeven aan zieke mensen in het kamp. De plek waar mensen moed tonen, zoals in barak 66. In de barak waar besmettelijke ziekten heersen en de SS’ers geen voet naar binnen durven te zetten, worden honderden Joodse kinderen verborgen. Ziekte gaat het gezin Hahn ook niet voorbij. Wanneer Greta Hahn kanker blijkt te hebben, hoort Dietrich Hahn van een arts die kanker geneest door het gebruik van een elektrische stimulator. Hij zorgt ervoor dat de arts, Lenard Weber, onschuldig wordt veroordeeld en naar Buchenwald gehaald wordt. Ook vanuit zijn perspectief is het verhaal geschreven. Of het elektrische apparaat zoveel effect heeft, valt nog te bezien. Voor Lenard Weber is het een middel om meer te weten te komen over zijn vrouw en dochter, die ook gevangen zijn genomen. Hij behandelt Greta Hahn, waarbij de spanning tussen hem en Dietrich duidelijk voelbaar is.

Verslindende honger

Op een indringende manier schrijft Catherina Chidgey over de honger in het kamp. ‘Honger is de enorme en barre zon rond het middaguur. De draad die door je eigen lippen wordt getrokken, eronderdoor en eroverheen en eronderdoor en eroverheen. Het verslindende oog van de naald. Honger is de monding van de overstroomde rivier, te breed om zichzelf te kunnen bevatten. De afgesleten stenen in de bedding. De mond van de naald. De koude keel van de naald. De cirkelende vogel, hoog, zo hoog, als een haak in de lucht. Honger is de maansikkel, scherp als een gebroken bot. Het gevelde bos. (…) Omarm je honger, dan laat hij je nooit meer gaan. Omarm je honger.’ Duidelijk komt naar voren dat de schrijfster uit Nieuw-Zeeland een breed onderzoek naar de gebeurtenissen in Buchenwald voor ze begon te schrijven aan dit verhaal. De verschillende perspectieven die in het boek aan het woord komen, laat ze geleidelijk in elkaar overlopen.

Wees op je hoede voor de angel, maar ook voor de honing

Wanneer ik lees over het leven in het kamp, denk ik aan de kleermaker uit Den Haag waarover rabbijn Awraham Soetendorp schrijft in zijn boek ‘Levenslessen van een rabbijn’. Zijn naam was Mosjé Styczer, één van de overlevenden van Auschwitz. Zijn kinderen en vrouw overleefden het niet. Hij kwam te voet vanuit Polen naar Nederland. Nadat de rabbijn preekte over Bileam en de koning van Moab, zei de kleermaker: ‘Je bent Rashi vergeten’. Hiermee doelde hij op een beroemde middeleeuwse verklaarder van de Thora. ‘Rashi heeft mijn leven gered.’ Hij vertelde: ‘In Auschwitz waren we nog maar met een tiental mannen over. Moe, hongerig, kapot. En toen kwam die commadant binnen, en vroeg: ‘Wie wil werken en in ruil daarvoor eten krijgen?’ En we stonden allemaal op, voor zover dat kon. En we strompelden naar die commadant toe. Eten! En op dat ogenblik herinnerde ik mij Rashi’s commentaar op de tekst die jij net las, hij zei: ‘Wees op je hoede voor de angel, maar ook voor de honing.’ En ik stond stil en dwong mezelf om niet mee te gaan. Die negen mannen zijn doodgeschoten, ik hoorde de schoten. Ik ben de enige die daaruit is gekomen. Zo heeft Rashi mijn leven gered.’

Meer informatie over Wij hebben het geweten kan je hier vinden. Op deze site lees je meer over Levenslessen van een rabbijn.