VERHALEN OM IN TE VERDWALEN
Sinds een paar jaar lees ik romans, vooral als ik op vakantie ben. Deze boeken geven je de mogelijkheid om te reizen in je hoofd, of je nu thuis blijft of ver weg gaat.
Daar waar de rivierkreeften zingen
In deze roman staat het leven van ‘het moerasmeisje’ centraal, waarbij eenzaamheid het grootste thema is. Daarnaast telt het boek een tweede verhaallijn, waarbij een moord wordt opgelost. Wanneer haar moeder het gezin verlaat, blijft Kya uiteindelijk alleen achter in een gammel huisje. Het grote moeras wordt haar vriend, meer dan de nabijheid die mensen kunnen bieden. Als lezer wordt je meegenomen in de vriendschappen die Kya voorzichtig sluit, ondanks haar wantrouwen in anderen. ‘Ze had de liefde een kans gegeven; nu wilde ze alleen nog maar de leegte vullen. De eenzaamheid verlichten met een afgeschermd hart.’ Dat auteur Delia Owens een achtergrond heeft als biologe, zal je niet verbazen wanneer je dit verhaal leest. Zo verweeft ze natuur- en psychologische elementen, wat indrukwekkende passages oplevert. Indrukwekkend schrijft Owens hoe het moeras met zijn natuur troost biedt. ‘Die warme dagen waren maar een intermezzo geweest. Lage wolken die tijdelijk even weken, de zon die haar wereld kortstondig bescheen en dan was er weer een ondoordringbaar dicht, donker wolkendek.’ Alhoewel het boek niet christelijk is, komt de Bijbel er wel in voor. Helaas ontbreken vloeken niet in het boek, ook wordt er vrij expliciet over seks geschreven. Het verschil tussen liefde en nabijheid beschrijft Owen krachtig. ‘Ze verkwanselde weer een stukje van zichzelf om maar iemand bij zich te hebben.’
Geboren als tweeling, maar apart van elkaar afgestaan ter adoptie. Daarover gaat het verhaal van Aaf en Annemarieke, die op latere leeftijd ontdekken dat ze een tweelingzus hebben. ‘Grote kans dat ze ooit in dezelfde trein zaten, elkaar een drankje verkochten (…). Dat ze allebei ‘sorry’ zeiden toen de ene tegen de tas van de andere stootte. Tegen de elleboog misschien wel. De elleboog die maandenlang tegen je borst rustte, je wang streelde, je rug masseerde. Zoiets zou je toch moeten voelen in je lichaam? In je hersenen, je zenuwstelsel, je aura desnoods?’ Auteur Cobi van Baars laat de lezer vragen stellen die je meezuigen in het verhaal. Teleurstellingen volgen voor de zussen wanneer ze hun moeder ontmoeten. Haar verdriet is gestold in bitterheid. De ontdekking brengt schuldgevoel en boosheid teweeg bij de adoptieouders voor fouten die niet meer te herstellen zijn. De onvoorstelbaarheid van de manier waarop het verleden het heden kan ontzetten komt duidelijk naar voren. Ook voor dit boek geldt helaas dat het taalgebruik grof kan zijn. Dit doet afbreuk aan de kracht van het verhaal over de tweelingzussen.
Toen ik Papieren Paradijs van Marlies Medema dichtklapte, keek ik al uit naar het tweede boek van de auteur. In april kwam het op de markt: een verhaal over Lysbeth Philipsdochter de Bisschop. Deze remonstrantse koopmansvrouw leefde in de zeventiende eeuw, waar ze betrokken raakt in één van de grootste conflicten van die tijd; de zogenoemde predestinatieleer. Haar man is een vooraanstaand remonstrantenleider, wat ervoor zorgt dat het conflict Lysbeth ook zwaar komt te staan. Haar huis wordt vernield, er wordt verraad gepleegd en ze is niet veilig meer. Marlies Medema schetst Lysbeth als een vurige vrouw, waardoor het verhaal op een levendige wijze geschilderd wordt. Op een indrukwekkende manier komt naar voren welke invloed overtuigingen hadden en wat dit kostte voor de personen in het verhaal. Daarnaast biedt het boek een toegankelijk inkijkje in de Vaderlandse geschiedenis.
‘Schuldgevoel kon je op ieder vrolijk moment overvallen en je influisteren dat je geen recht op plezier had. Schuldgevoel achtervolgde je op straat, verstoorde de meest alledaagse momenten met de herinnering aan dagen en tijdstippen waarop je iets had kunnen doen om een tragedie te voorkomen maar ervoor had gekozen niets te doen. ‘Aan het begin van dit jaar kocht ik een prachtig notitieboekje, waarin ik alle boeken noteer die ik lees. Als een boek onuitwisbare indruk maakt, zet ik er een puntje bij. Zo ook bij Toen de wereld brak, waarin het verhaal van Gretel Fersnby opgetekend staat. Ze groeide op bij een concentratiekamp, waar haar broertje omkwam. Hij was de jongen in de gestreepte pyjama. Als je het verhaal kent, zal je weten dat de ouders van Gretel hun aandeel hadden in het naziregime. Hoewel Gretel inmiddels een comfortabel leven lijkt te leiden, wordt deze nog gekleurd door het verleden. Zowel in de flashbacks waarbij ze haar broertje lijkt te zien, als de leugens die de hoofdpersoon verzint. ‘Voor het eerst besefte ik dat ik voortaan over alles zou moeten liegen, elke dag, de rest van mijn leven, om te overleven.’ Als je dit dikke boek eenmaal opendoet, wil je blijven lezen. Het ontroert en zuigt je mee in een leven dat getekend wordt door een onomkeerbaar verleden.
Ten oosten van de Middellandse Zee
Toen Trouw kopte met ‘Radjab is uit de gevangenis, maar de gevangenis zit in hem’, werd ik benieuwd naar het boek Ten oosten van de Middellandse Zee. Dit boek, dat alweer een kleine vijftig jaar geleden geschreven is, ligt inmiddels ook in de schappen van ons land. De lezer wordt meegenomen in het verhaal van Radjab, die vrijgekomen is nadat hij vijf jaar als politiek gevangene werd gemarteld. Voor hij vrij kon komen, moest hij een verklaring tekenen. Daarover voelt hij zich nog schuldig. Onder strenge voorwaarden krijgt hij toestemming om naar Frankrijk te gaan, waar hij behandeld kan worden voor de ziekte die hij in de gevangenis heeft opgelopen. Eén van die voorwaarden is dat hij gevangenen moet bespioneren. Naast de gruweldaden in de gevangenis, wordt ook indrukwekkend beschreven welke invloed de gevangenneming op de familie van Radjab heeft. Dat auteur Abdelrahman Munif wist waar hij over schreef, blijkt uit zijn levensgeschiedenis. De Iraakse autoriteiten ontnamen hem zijn staatsburgerschap vanwege zijn politieke activiteiten. Dit is geen boek dat je doet ontspannen, maar laat wel een diepe indruk achter van het onrecht in een dictoriaal regime en de onuitwisbare littekens die hierdoor achterblijven.
Dagen in de geschiedenis van stilte
‘Ik moet het aan iemand vertellen, hoe het voelt, waarom het zo moeilijk is om samen te wonen met iemand die ineens stil is geworden. Het is niet alleen het gevoel dat hij er niet meer is. Het is het gevoel dat je er zelf ook niet meer bent.’ Stilte kan een groot goed zijn in de vakantie. In deze roman heeft stilte een andere lading; die van beklemming en eenzaamheid. Merethe Lindtrøm beschrijft het leven van Eva en Simon. De voormalige arts en lerares zijn al jaren getrouwd, wonen in een comfortabel huis en hebben drie dochters. Wat ze nog meer delen, is een pijnlijk verleden. Simon draagt de herinneringen aan de oorlog met zich mee, Eva de adoptie van haar zoon. ‘Hij vertelde me over zichzelf, in welke stad hij was geboren, in welke straat, welke mensen er woonden, zijn familie, hun naam. Hun achtergrond die hen uiteindelijk tijdens de oorlog naar de schuilplek dwong. Hij wilde dokter worden, hij wilde verkering met me. We gaan een huis kopen, een kind krijgen. Misschien een paar. We gaan niet achterom kijken. Is dat mijn of zijn idee?’ De nare gebeurtenissen houden ze verborgen voor hun kinderen. Ook voor de lezer lijkt er meer verborgen te zijn dan het boek doet vermoeden. Met een scherpe fijnzinnigheid beschrijft de auteur hoe de hoofdpersoon zich voelt, waarbij ze sprongen maakt naar het verleden.
